Rodzaje i normy oświetlenia sztucznego.
Oświetlenie sztuczne powinno zapewnić dostateczną i równomierną jasność wnętrza zakładu gastronomicznego. Oświetlenie to jest z reguły żarowe lub jarzeniowe (świetlówki). Żarówki dają przeważnie światło żółte lub czerwone. Kolory te korzystnie wpływają na wygląd potraw i otoczenia. Świetlówki odznaczają się wprawdzie dużą wydajnością strumienia świetlnego (znacznie większą niż żarówki o tej samej mocy prądu elektrycznego), jednak ze względu na przewagę promieni barwy niebieskiej powodują niekorzystną zmianę wyglądu potraw i otoczenia.
Nieosłonięte źródła światła (żarówki, świetlówki) rażą wzrok, powodują olśnienie. Dlatego są powszechnie stosowane specjalne oprawy świetlne i różne sposoby oświetlenia, co ilustruje rysunek.
Rysunek. Rodzaje opraw i sposoby oświetlenia: a) oprawy do żarówek, b) oprawy do świetlówek: 1 — oświetlenie bezpośrednie, 2 — oświetlenie przeważnie bezpośrednie, 3 — oświetlenie rozproszone, 4 — oświetlenie przeważnie pośrednie, 5 — oświetlenie pośrednie.
Oświetlenie bezpośrednie (1) zapewnia skierowanie prawie 100% strumienia świetlnego bezpośrednio na oświetlaną płaszczyznę. Ten rodzaj oświetlenia zapewniają oprawy świetlne reflektorowe. Oświetlenie przeważnie bezpośrednie (2) kieruje 60 ÷ 90% strumienia świetlnego bezpośrednio w dół. Pozostała część światła pada na sufit, który odbija je i kieruje w dół.
Oświetlenie rozproszone (3) to takie, w którym ok. 50% światła skierowane jest na oświetlaną płaszczyznę, a pozostała część rozprasza się na oświetlenie otoczenia.
Oświetlenie przeważnie pośrednie (4) to takie, w którym 60 ÷ 90% oświetlenia uzyskuje się w wyniku odbicia światła od sufitu. Wybierając rodzaj opraw i sposób oświetlenia w zakładzie gastronomicznym, należy brać pod uwagę wymagane dla danego wnętrza natężenie oświetlenia ogólnego lub stanowiskowego.
Oświetlenie ogólne zapewnia jasność w całym pomieszczeniu, umożliwiając swobodne poruszanie się po nim i dokonywanie różnych czynności, a w sali konsumpcyjnej stwarza odpowiedni nastrój.
Oświetlenie miejscowe zapewnia jasność w określonym punkcie pomieszczenia lub na stanowisku pracy.
Optymalne warunki oświetlenia są zależne od następujących czynników: dostatecznego natężenia światła, wystarczającej równomierności oświetlenia, właściwego rozkładu luminancji (jaskrawości mierzonej w kandelach na m² — cd/m²) wykluczającego olśnienie, prawidłowego rozkładu cieni, właściwej barwy światła, harmonijnego skojarzenia oświetlenia z kolorystyką pomieszczeń i urządzeń technologicznych, nadającego lokalowi określony charakter i klimat.
W zakładach gastronomicznych stosuje się również oświetlenie okien wystawowych. Należy pamiętać, aby duża część strumienia świetlnego padała bezpośrednio na płaszczyznę wystawy. Nieosłonięte źródła światła nie powinny być widoczne ani z ulicy, ani z pomieszczeń zakładu. Aby sprostać tym wymogom, wskazane jest tutaj np. oświetlenie bezpośrednie i reflektorowe oprawy. W pomieszczeniach z ciemno pomalowanym sufitem należy stosować oświetlenie bezpośrednie, sytuując źródło światła tak, aby nie powodować rażących kontrastów.
Osłony lub obudowy źródła światła powinny stanowić element dekoracji, zharmonizowany z wystrojem całego wnętrza.
Określając normy oświetlenia, najlepiej posługiwać się natężeniem oświetlenia, gdyż jest to jedyna wielkość, która nie charakteryzuje samego źródła światła, lecz jakość oświetlenia jakiejś powierzchni. W salach konsumpcyjnych zakładów gastronomicznych wymagane jest stosunkowo duże natężenie sztucznego oświetlenia, wynoszące 200 ÷ 300 lx. W pomieszczeniach zaplecza i produkcyjnych natężenie to powinno wynosić 50 lx, a nad poszczególnymi stanowiskami pracy 100 lx.
Obliczenie natężenia oświetlenia jest wstępną czynnością przy projektowaniu rodzaju oświetlenia zakładu gastronomicznego. Można się w tym celu posłużyć następującą zależnością:
w której: E — wymagane natężenie oświetlenia w lx;
F — strumień pojedynczego źródła światła w lm;
n — liczba zainstalowanych źródeł światła;
k — współczynnik zapasu; k = 0,75 dla oświetlenia bezpośredniego, k = 0,65 dla oświetlenia mieszanego i k = 0,60 dla oświetlenia przeważnie pośredniego i bezpośredniego;
ηo — sprawność oprawy zamieszczona w karcie katalogowej;
η — sprawność oświetlenia z odpowiednich tabel, zależna od sposobu oświetlenia, rodzaju opraw oświetleniowych i współczynnika odbicia (jasności) ścian i sufitów ( =0,25÷0,9);
S — powierzchnia pomieszczenia w m²2.
Bardzo istotna z punktu widzenia kosztów oraz oszczędności energii elektrycznej jest skuteczność świetlna różnych źródeł światła, którą należy również brać pod uwagę przy projektowaniu oświetlenia. Jest ona miarą zamiany energii elektrycznej na światło wyrażoną w lm/W. I tak np. żarówki charakteryzują się skutecznością świetlną 8÷18 lm/W, świetlówki 30÷50 lm/W, a lampy sodowe niskoprężne aż 90÷135 lm/W.